تجارت جهانی – گمرگ – قسمت اول
واژه گمرك كه معادل آن در زبان هاي انگليسي و فرانسه به ترتيب CUSTOMS و DOUANE است، بنابر نظر محققين و مورخين، مشتق از كلمه لاتين COMMERCIUM به معني تجارت و مبادله كالا بوده كه در زبان انگليسي و فرانسه به واژه COMMERCE تبديل گرديده است. خود اين كلمه يعني COMMERCIUM مشتق از ريشه يوناني CUMMEREX (كومركس) به معني حقوق متعلق به كالا و مال التجاره مي باشد.
علامه فقيد دهخدا درگنجينه لغتنامه خويش راجع به واژه اخير CUMMERX چنين نقل نموده است:
به اعتقاد بعضي نويسندگان، پس از فتح قسطنطنيه توسط دولت عثماني، واژه CUMMERY از زبان يوناني اخذ و با تلفظ تركي « كومروك » مورد استفاده قرار گرفت و متعاقب آن در زبان فارسي وارد شد. ظاهراً كلمه « گمرك» براي اولين بار در ضمن معاهدات نادر شاه با سلطان محمود خان اول پادشاه عثماني، درسال 1159 ذكر گرديده و مفهوم آن همان حقوقي است كه بر كالا يا مال التجاره تعلق مي گيرد.
تجارت جهانی – گمرگ – قسمت اول
سابقه گمرك نه تنها از لحاظ پيدايش واژه مذكور، بلكه از لحاظ وجود تشكيلاتي براي دريافت حقوق متعلق بر مال التجاره به قبل از اين تاريخ باز مي گردد. علامه دهخدا در لغتنامه، به نقل از پروفســور اولينسون مستشرق معـروف انگليسي به وجـود تشكيلات اداري همانند اداره گمرك در زمان اشكانيان اشاره مي نمايــد.
اين اداره و شعــب آن در مـــرزها با ثبت آمار واردات در دفاتر مخصوص، حقــوق معيني از آن دريافت مي كردند و برعكس، صادرات كالا، از حقوق گمركي يا هرنوع عوارض ديگر معاف بوده است. در ساير كشورهاي بزرگ آن زمان چون يونان قديم يا امپراطوري روم، حقوق گمركي براساس درصدي از قيمت واردات دريافت مي گرديد .
در زمان ساسانيان تشكيلات گمركي به نام « ديــوان » مــوســوم بوده كه بعدها اعراب نيز همين كلمه را براي ادارات مامــور وصول ماليات خود انتخاب نمودند.
كلمه DOUANE به معني گمرك، معمول در زبان فرانسـه، متخذ ازهمان كلمه «ديوان» در زبان فارسي يعني تشكيلات اداري مامور وصول حقوق گمركي بر مـال التجاره ميباشد.
تجارت جهانی – گمرگ – قسمت اول
دولت ايران از زمان مظفرالدين شاه و صدارت امين الدوله، مبادرت به استخدام مستشاران بلژيكي نمود. بنا به پيشنهاد رئيس هيئت مــزبور كه عنوان وزير گمركات يافته بود و به فرمان شاه در تاريخ 18 ذيحجه 1318 قمري اجازه گمركخانه صادر شد. پس از استقرار مشروطيت، عنوان وزارت از رئيس مستشاران بلژيكي سلب شده و اداره كل گمرك تحــت نظارت وزارت دارائي قرار گرفـت.
از آنچــه گذشــت، معلــوم ميشود كه گمرك و تشكيلات گمركي در ايـــران سابقه ممتد و دور ودرازي داشتـــه و تقريباً درهمــه ادوار، گمرك بخشي از ماليه بــوده و آنچه تحت عنــوان عوارض گمركي يا حقـــوق بر مال التجاره وصـــول مي شده است، نوعــي ماليات غير مستقيم بوده كه از واردات دريافت مي شــده اســت.
باتشکر از همراهی شما – شرکت حمل و نقل ساربان
